دانستنی های تحقیق و سنجش

خوشبختانه با تلاش متخصصان و صاحبنظران متولي سند تحول بنيادين آموزش و پرورش ونیز سند برنامه درسی ملی ، اهداف كلان آرماني با دقت تبيين و تعريف شده است. براي نمونه در بند ب مربوط به راهكار 1-1 اولين هدف عملياتي سند يعني پرورش تربيت يافتگان آمده است: "در طراحي، تدوين محتوا و اجراي برنامه‌ي درسي بايد رويكرد فرهنگي- تربيتي و شايستگي‌هاي پايه‌ي دانش آموزان حاكميت داشته باشد". اصطلاحات تربيت، و تعریف شايستگي‌هاي پايه و ابعادآن    در مباني نظري سند تحول بنيادين و سند برنامه درسی ملی  به صورت روشن و علمي تبيين و تعريف شده است كه با مراجعه به آن مي‌توان نتایج  يادگيري (learning outcome)  مشخص كرد. در ادامه به ذکر تعریف این اصطلاحات اشاره می شود.

1) چیستی مفهوم تربیت در سند تحول بنيادين آموزش و پرورش

در مبانی نظری سند تحول بنیادین موضوع تربیت شامل آن دسته از تدابیر و فعالیت های اجتماعی هدفمندی است که از سوی انسان های نسبتا"رشد یافته به منظور رشد و اصلاح پایداری همه ی جنبه های فردی و جمعی وجود دیگر افراد آدمی و طبیعتاً به اشکال مختلف نسبت به مخاطبان گوناگون در طول زندگی ایشان انجام می شود (ص 1۲8)

 1ـ1) تعریف مهوم تربیت

فرایندی تعالی جویانه، تعاملی، تدریجی، یکپارچه و مبتنی بر نظام معیارهای اسلامی که به منظور هدایت افراد جامعه به سوی آمادگی برای تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه در همه ی ابعاد، زمینه های مناسب تکوین و تعالی پیوسته هویت ایشان را در راستای شکل گیری و پیشرفت جامعه ی اسلامی فراهم می آورد. (سند ملی، ص 7) "بنابراین تربیت را باید عملی جامع و یک پارچه، تدریجی، هماهنگ، فراگیر و همیشگی و مشتمل بر تمام فرایندهای زمینه ساز تحول اختیاری و آگاهانه آدمی دانست که به صورت امری واحد، با تکوین و تعالی پیوسته و یک پارچه ی تمام ابعاد فردی و اجتماعی وجود انسان، به منزله ی یک کل سروکار دارد."مبانی نظری سن ص 146).

 2ـ1) تعریف تربیت رسمی و عمومی در مبانی نظری سند تحول بنیادین

بخشی از جریان تربیت که به شکل سازمان یافته شده، قانونی، عادلانه، همگانی و الزامی در مدرسه با محوریت دولت اسلامی و مشارکت فعال دیگر ارکان تربیت صورت می پذیرد و با تاکید بر وجوه مشترک انسانی(انسانی، اسلامی، ایرانی) در پی آن است که تا آنان به مرتبه ای از آمادگی را برای تحقق حیات طیبه در ابعاد گوناگون فردی، خانوادگی و اجتماعی بدست آورند.

 3ـ1) هدف مشترک تربیت رسمی و عمومی

اهداف مشترک تربیت رسمی و عمومی آن دسته از شایستگی های پایه است که عموم افراد باید آن را کسب کنند. این شایستگی در راستای تکوین و توسعه ی هویت متر بیان و شکل گیری و اعتلای جامعه ی صالح براساس نظام معیارهای اسلامی توسط متر بیان کسب می شوند. جریان تربیت رسمی و عمومی به دنبال تحقق شایستگی های مشترک در آحاد جامعه است تا با توجه به انواع تربیت در ساحت های شش گانه ی تربیت بیان شود (مبانی نظری سند ملی، ص 266)

4ـ1) تعریف شایستگی های پایه و ساحت های شش گانه در سند تحول بنیادین

 در سند ملی مفهوم  شایستگی های پایه مجموعه ای ترکیبی از صفات و توانمندی های فردی و جمعی ناظر به همه جنبه های هویت (عقلانی، عاطفی، ارادی و عملی) و نیز تمام مولفه های جامعه براساس نظام معیارهای اسلامی است که متربیان برای دستیابی به مراتب طیبه برای درک موقعیت خود و دیگران و عمل فردی و جمعی برای بهبود مستمر آن، باید این گونه صفات و توانمندی ها را کسب کنند (ص8). «کسب شایستگی ناظر به عمل آگاهانه  و اختیاری متربیان طی فرایند مستمر تربیت است که ایشان در زمینه های معرفتی، انگیزشی، ارادی و عملی فراهم شده از سوی مربیان، برای تکوین و تعالی پیوسته ی هویت فردی وجمعی خویش در راستای شکل گیری و پیشرفت جامعه صالح انجام می دهند (ص 138).

در فرایند کسب شایستگی های فردی و جمعی در جریان تربیت لازم است ویژگی های زیر مورد توجه و تاکید شود:

1ـ موقعیت محوری (شکل گیری تحت تأثیر موقعیت و در تعامل با عناصر موقعیت)

2ـ جامع و ترکیبی (پرهیز از فروکاستن آن به حوزه ی دانش محض، گرایش، میل یا مهارت عملی صرف و اجتناب از مواجهه ی تجزیه نگر )

3ـ متربی محور(یادگیرنده محور)

4ـ مداوم(توجه به روند مستمر تکوینی و تعالی هویت و شکل گیری و پیشرفت جامعه ی صالح)

5ـ آگاهانه وارادی( متناسب با رشد و آمادگی یادگیرندگان)

6ـ تکیه بر نظام معیار اسلامی (مبانی نظری سند ، ص 138)

شایستگی های فردی و جمعی(عقلانی، عاطفی، ارادی و عملی) لازم جهت درک و اصلاح مداوم موقعیت خویش و دیگران براساس انتخاب و التزام آگاهانه و اختیاری نظام معیار اسلامی را می توان با توجه اهداف ساحت های ششگانه ی تربیت بیان کرد(مبانی نظری سند، ص 154). در واقع در تربیت رسمی و عمومی انتظار براین است شایستگی های پایه در ساحت های ششگانه ی زیر کسب شود.

1)اهداف ساحت تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی

·        پذیرش آزادانه و آگاهانه دین اسلام( به عنوان آیین زندگی و مبانی نظام معیار) برای تکیه بر آن، جهت تکوین و تعالی پیوسته هویت خود در راستای تشکیل جامعه صالح و پیشرفت مداوم آن

·        تلاش مداوم جهت ارتقای ابعاد معنوی وجودی خویش و دیگران از طریق برقراری ارتباط با خداوند (عبادت و تقید به احکام دینی) و دعوت سایرین به دینداری و اخلاق مداری؛

·        خودشناسی و دیگر شناسی برای پاسخ گویی مسئولانه به نیازها، محدودیت ها و پیشرفت ظرفیت های وجودی خویش و دیگران از طریق درک و اصلاح موقعیت خود و دیگران براساس نظام معیار اسلامی

·        تلاش پیوسته برای خودسازی و اصلاح دیگران براساس نظام معیار اسلامی از طریق مهار غرایز طبیعی، تعدیل عواطف و تمایلات، تقویت اراده و خیشتن داری، حفظ کرامت و عزت نفس، کسب صفات و فضایل اخلاقی، پیش گیری از تکوین صفات و رذائل غیراخلاقی و امر به معروف و نهی از منکر

·        تلاش پیوسته برای حضور مؤثر و سازنده دین و اخلاق در تمام ابعاد فردی و اجتماعی زندگی با التزام عملی به نظام معیار اسلامی(تقید عملی به احکام و ارزش های اسلامی و رعایت اصول و آداب اخلاقی در زندگی روزمره )

2) اهداف ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی

·        بازشناسی، حفظ و اصلاح آداب، رسوم، هنجارها و ارزش های جامعه در پرتو نظام معیار اسلامی

·        درک مناسب موقعیت اجتماعی و سیاسی خود و جامعه و مواجهه خردمندانه با تحولات اجتماعی و سیاسی براساس نظام معیار اسلامی، به منظور ساختن آینده ای روشن و تاثیرگذاری برآینده خود و جامعه در سطح ملی و جهانی

·        توسعه آزادی و مرتبه وجودی خویش و دیگران در پرتو درک و اصلاح موقعیت اجتماعی خود و دیگران(اعضای خانواده، خویشاوندان، دوستان، همسایگان، همکاران و همشهریان و هموطنان و ...) برقراری رابطه سازنده و مناسب با ایشان براساس نظام معیار اسلامی و کسب صفاتی جمعی نظیر احسان، مهرورزی، انصاف، خیرخواهی، بردباری، وفاق، همدلی و مسالمت جویی

·        آمادگی جهت تشکیل خانواده و حفظ و تداوم آن به مثابه مهم ترین نهاد تحقق بخش جامعه صالح براساس ارزش های نظام معیار اسلامی

·        تعامل شایسته با نهاد دولت و سایر نهادهای مدنی و سیاسی و کسب شایستگی هایی نظیر رعایت قانو، مسئولیت پذیری، مشارکت اجتماعی و سیاسی و پاسداشت ارزش های اجتماعی در جهت شکل گیری جامعه صالح و پیشرفت مداوم آن براساس نظام معیار اسلامی

·        بازشناسی فرهنگ و تمدن اسلامی، همراه با توجه به نیازهای حال و آینده جامعه و تلاش جهت تحقق امت واحده اسلامی براساس نظام معیار اسلامی

·        تلاش برای ارتقای ابعاد مشترک (انسانی، اسلامی، ایرانی) هویت خویش به طور یکپارچه و براساس نظام معیار اسلامی

·        مشارکت جمعی موثر در حیات اجتماعی و سیاسی با رعایت اصول حق طلبی، حفظ کرامت و عزت، ظلم ستیزی، عدالت خواهیف کسب و حفظ استقلال همه جانبه، مراعات حقوق و آزادی های مشروع دیگران، پیشرفت مردم سالاری دینی، بسط عدالت اجتماعی، حفظ وحدت و تفاهم ملی، تعامل میان فرهنگی و تفاهم بین المللی براساس نظام معیار اسلامی

اهداف ساحت تربیت زیستی و بدنی

·        درک معنای پدیده ها و هدف رویدادهای طبیعت/ هستی برای دست یابی به درک کلی از جهان هستی و جایگاه خویش در آن براساس نظام معیار اسلامی

·        رمزگشایی و رمزگردانی از پدیده های آشکار و پنهان طبیعت/ هستی و ابراز آن به زبان هنری

·        پرورش حواس و قدرت تخیل برای بازخوانی فطرت الهی خویش و دریافت تجلیات حقو در سراسر طبیعت / هستی با توجه به نظام معیار اسلامی

·        درک زیبایی های جهان آفرینش به منزله مظاهر جمال و کمال الهی و ارتقای ذائقه زیباشناسانه خود

·        زیباسازی محیط زندگی و پیراستن آن از انواع زشتی های معنوی، اخلاقی و زیست محیطی

·        بهره گیری از قدرت تخیل خود در خلق آثار هنری با هدف حفظ و تعالی میراث هنری در سطح ملی و جهانی

5) اهداف ساحت تربیت اقتصادی و حرفه ای

·        تدبیر امرمعاش و زندگی اقتصادی با درک موقعیت اقتصادی خود و جامعه و تلاش برای بهبود پیوسته آن از طریق مشارکت سازنده در فعالیت های اقتصادی متناسب براساس نظام معیار اسلامی

·        درک و فهم مسائل اقتصادی خود و جامعه (در زمینه تاریخی، فرهنگی و اجتماعی) و رعایت الگوهای ملی تولید، توزیع و مصرف منابع، کالاها و خدمات، با توجه به نظام معیار اسلامی

·        مراعات قوانین واحکام معاملات و التزام به ارزش های اخلاقی و رعایت حق، عدالت و انصاف در روابط اقتصادی با دیگران براساس نظام معیار اسلامی

·        کسب شایستگی های لازم جهت تکوین و تعالی مداوم هویت حرفه ای و انتخاب آگاانه شغلی متناسب با توانایی ها و علائق خود و فعالیت در آن حرفه در جهت رفع نیازهای فردی و اجتماعی و کمک به منافع شخصی و ملی، براساس نظام معیار اسلامی

·        تلاش فردی و جمعی برای تحقق غنا، کفاف، عمران، رشد و استقلال اقتصادی، حفظ و پیشرفت ثروت ملی، افزایش بهره وری، تأمین رفاه عمومی و بسط عدالت اقتصادی و شناسایی عوامل فقر، فساد و تبعیض و تلاش جهت مقابله با آن ها در سطح ملی و جهانی در جهت تشکیل جامع صالح و پیشرفت مداوم آن، براساس نظام معیار اسلامی

اهداف ساحت تربیت علمی و فناوری

·        شناخت و بهره گیری از نتایج تجارب متراکم بشری در حوزه علم و فناوری(فهم و درک دانش های پایه و علوم کاربردی، کسب مهارت دانش افزایی، کسب دانش، بینش و تفکر فناورانه برای بهبود کیفیت زندگی، به کارگیری شیوه تفکر علمی و منطقی و داشتن تفکر انتقادی در مواجهه با مسائل زندگی) براساس نظام معیار اسلامی

·        بهره گیری و ارزیابی از یافته های علمی و فناورانه و ایجاد خلاقیت و نوآوری در آن ها جهت کشف صورت های جدید واقعیت یا خلق روش ها و ابزارهای نوین برای وصول به اهداف متعالی در چهارچوب نظام معیار اسلامی

·        برنامه ریزی و اجرای آگاهانه فعالیت های علمی پژوهشی برای دست یابی خود و جامعه به آینده مطلوب برمبنای نظام معیار اسلامی

·        برقراری ارتباط سازنده با طبیعت از طریق شناخت و استفاده از طبیعت با هدف تکریم، تسخیر، آبادانی و آموختن از آن بای ایفای نقش سازنده در فعالیت های علمی در سطح ملی و جهانی براساس نظام معیار اسلامی

·        درک و کشف و تفسیر پدیده ها و رویدادهای طبیعی در جهت رمزگشایی و رمزگردانی از آن ها به منزله مخلوقات و آیات الهی در پرتو نظام معیار اسلامی

5ـ1) تعریف شایستگی پایه و حوزه های یازده گانه ی یادگیری در سند برنامه درسی

در سند برنامه درسی تعریف صریح و مدونی از شایستگی ارایه نشده است. در این سند از مفاد بندهای 5، 6، 7، 8، چنین استنباط می شود که انتظار می رود یادگیرنده در حوزه های 11 گانه یادگیری از لحاظ عناصر پنج گانه عقلی، ایمانی، علمی، عملی و اخلاقی به حد شایستگی برسد طوری که بتواند موقعیت خود را نسبت به خود، خدا، دیگر انسان ها و نظام خلقت به درستی درک اصلاح کنند.

در الگوی هدف گذاری پنج عنصر عقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق در چهار عرصه ارتباط دانش آموز با خود، خدا، خلق و خلقت به صورت بهم پیوسته و با محوریت ارتباط با خدا تبیین و تدوین می شود. در میان عناصر پنج گانه، عنصر تعقل جنبه ی محوری دارد  سایر عناصر چهارگانه پیرامون آن تعریف و تبیین می شود که هر کدام از آن ها نیز دارای مراتب معینی است (ص 15 و 6. سند برنامه درسی ملی)

حوزه های 11 گانه تربیت و یادگیری شامل 1) حکمت و معارف اسلامی 2) قرآن و عربی 3) زبان و ادبیات فارسی 4) فرهنگ و هنر 5) سلامت و تربیت بدنی 6) کار و فن آوری 7) علوم انسانی و مطالعات اجتماعی 8) ریاضیات 9)علوم تجربی 10) زبان های خارجی 11) آداب و حمایت های زندگی و بنیان خانواده است. اهداف هر یک از حوزه های یادگیری با توجه به منابع الف) اهداف دوره های تحصیلی ب ) شایستگی های پایه ج) اهداف خاص حوزه های یادگیری و اهداف مرتبط با سایر حوزه ها خواهد بود (ص سند برنامه درسی ملی) .از این رو برای تدوین برنامه های درسی هر یک از حوزه های یادگیری لازم است به ترتیب سه نوع هدف یعنی1) اهداف دوره های تحصیلی در قالب استانداردهای معتبر ؛2) اهداف خاص حوزه های یادگیری (اهداف پایه و موضوع درسی برای طراحی و برنامه درسی) 3) اهداف مرتبط با سایر حوزه ها برای دوره های آموزش عمومی و متوسطه پیش بینی و نوشته شود. براساس رای شورای عالی آموزش و پرورش اهداف دوره های تحصیلی باید با استناد به ساحت های شش گانه مندرج در مبانی نظری سند تحول بنیادین تهیه و نوشته شود.

نتیجه گیری:

درارتباط با تعيين اهداف آرماني تعليم و تربيت رسمي و عمومي حداقل چهار ویژگی  زیر بنایی را مي‌توان استنباط و مشخص كرد:

1-    تربيت متربياني با هويت مشترك و يكپارچه طوري كه از موقعيت خود و ديگران در جامعه درك مستمر داشته و بوسيله‌ي آنان حيات طيبه تحقق يابد.

2-    تربيت چنين متربياني مستلزم توجه به كسب شايستگي پایه آنان در حوزه های یازده گانه یادگیری ذیل ساحت‌هاي ششگانه ذكر شده براساس معيارهاي اسلامي است.

3-    کسب شایستگی های پایه در حوزه های یازده گانه یادگیری ذیل ساحت‌هاي ششگانه موقعیت محور

( وابسته به موقعیت های واقعی زندگی )و یادگیرنده محور بوده ، به صورت جامع یعنی در قالب یک رفتار سازمان یافته و یکپارچه باشد.

4-    برنامه‌ي درسي لازم است طوري طراحي و تدوين شود كه براساس رويكرد فرهنگي و تربيتي (مبتني بر معيارهاي اسلامي) فرصت های رسيدن به شايستگي‌هاي پايه در حوزه های یازده گانه یادگیری ذیل ساحت‌هاي ششگانه را در متربيان فراهم آورد.

همانطور كه ملاحظه مي شود با توجه به اينكه در مباني نظري اسناد تحول بنيادين و برنامه درسي ملي  عنصر شايستگي محوري از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد  لازم است در طراحي تمام ابعاد نظام تربيت رسمي و عمومي جمهوري اسلامي به آن تاکید شود